Zgodnie z art. 126 § 2 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego każde pismo procesowe powinno zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników.

W związku z powyższym podanie aktualnego adresu zamieszkania strony przeciwnej (w tym konkretnym przykładzie: Uczestnika postępowania) jest obowiązkiem Wnioskodawcy i ma ono na celu umożliwienie stronie wzięcia udziału w postępowaniu sądowym i przedstawienie swojego stanowiska. Zaniechanie tego obowiązku stanowi tzw. brak formalny, do którego uzupełnienia Sąd wzywa w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu wniosku.

Oczywiście może się zdarzyć taka sytuacja, że nie znamy adresu strony przeciwnej, gdyż osoba ta wyprowadziła się lub wyjechała za granicę i nie poinformowała nikogo o miejscu swojego pobytu, została uznana za zaginioną lub poszukiwana jest listem gończym.

Jeśli miejsce ma jedna z w/w sytuacji Wnioskodawca może skorzystać z instytucji kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu. Podstawę prawną ustanowienia takiego kuratora stanowi art. 144 k.p.c., zgodnie z którym przewodniczący ustanowi kuratora, jeżeli Wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane. A zatem, ustanowienie kuratora, w myśl omawianego przepisu, następuje gdy zachodzi potrzeba doręczenia stronie pisma procesowego otwierającego drogę do podjęcia przez tę stronę obrony swoich interesów w postępowaniu cywilnym i Wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane.

W tym miejscu podkreślić należy, że nie można uznawać za uprawdopodobnienie samego twierdzenia strony, że nie zna aktualnego miejsca zamieszkania (pobytu) strony przeciwnej. Wnioskodawca chcąc, aby jego wniosek został rozpoznany w sposób pozytywny powinien dołożyć należytej staranności celem uzyskania informacji o aktualnym miejscu zamieszkania tj. może on zwrócić się np. do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji – Centrum Personalizacji Dokumentów MSWiA, Wydziału Udostępniania Danych, urzędu miasta/gminy, który prowadzi ewidencję ludności i ewidencję działalności gospodarczej lub też Krajowego Rejestru Karnego, jeśli przypuszcza, że osoba przebywa w zakładzie karnym lub została tymczasowo aresztowana.

Jeśli w/w działania okażą się bezskuteczne, zasadnym jest złożenie do sądu wniosku o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu. Kuratora ustanawia sąd orzekający (gdy potrzeba wydania takiego postanowienia zaistniała na rozprawie), przewodniczący (gdy potrzeba taka ujawniła się poza rozprawą) lub referendarz sądowy.

Postanowienie lub zarządzenie o ustanowieniu kuratora ogłasza się publicznie w budynku sądowym i lokalu wójta (burmistrza, prezydenta miasta), zaś w sprawach większej wagi, przewodniczący może zarządzić ogłoszenie także w prasie. Z chwilą doręczenia pisma kuratorowi doręczenie staje się skuteczne. Należy jednak pamiętać, iż Sąd może uzależnić skuteczność doręczenia od upływu oznaczonego terminu od chwili wywieszenia obwieszczenia w budynku sądowym.

Ustanowienie kuratora powoduje, że pisma kierowane do strony, dla której został ustanowiony, mogą być doręczane tylko jemu. Jako przedstawiciel ustawowy strony jest on zobowiązany do podjęcia działań w celu obrony interesów strony, a także do wdania się w spór co do istoty sprawy, składania wniosków i oświadczeń, uczestnictwa w rozprawie, składania środków zaskarżenia oraz zbierania informacji pomocnych w ustaleniu miejsca pobytu strony. Kurator nie jest natomiast uprawniony do zawarcia ugody!

Kuratorem może być np. ktoś z rodziny strony przeciwnej lub pracownik sekretariatu sądowego (w praktyce bardzo często kuratorem ustanawiany jest właśnie pracownik sekretariatu).

Odnosząc się zaś do wynagrodzenia kuratora wskazać należy, iż w sprawach rodzinnych koszty wynagrodzenia kuratora z reguły są zasądzane od Skarbu Państwa, a osoba, która zainicjowała postępowanie sądowe zasadniczo nie jest nimi obciążona. Niemniej jednak może się zdarzyć, iż strona, która wnosiła o ustanowienie kuratora zostanie obciążona w/w kosztami.

Co istotne i wymaga podkreślenia, to fakt, iż w sprawach o roszczenia alimentacyjne, jak również w sprawach o ustalenie pochodzenia dziecka i o związane z tym roszczenia, przewodniczący przed ustanowieniem kuratora przeprowadzi z urzędu stosowne dochodzenie w celu ustalenia miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego.

Jeżeli w trakcie trwania postępowania ujawniony zostanie aktualny adres Uczestnika postępowania/pozwanego, osoba ta zostanie wezwania do sądu zaś kurator zostanie zwolniony z pełnienia swojej funkcji.

Pamiętać również należy, iż zgodnie z postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 08 kwietnia 1998 r. (sygn. III CKU 12/98) jeżeli ustanowienie kuratora nastąpiło bez dostatecznego uprawdopodobnienia, że miejsce pobytu strony nie jest znane, to postępowanie to jest dotknięte nieważnością.